Aşırı aktif mesane (AAM) adı üzerinde mesanenin normalden daha fazla çalışması olarak tanımlanabilmektedir. Bu artmış aktivitenin nedeni ise mesane kası olarak adlandırılan detrüsör kasının normalden daha fazla kasılarak sürekli idrar hissini yaratması ve işeme ihtiyacının arttırmasıdır. Genellikle mesane yaşına uygun kapasiteye ulaşamadan kasılarak çocuklarda işeme isteği yaratır ve tuvalete gidildiğinde ise az miktarda idrarla karşılaşılır. AAM’nin nedenleri oldukça geniş yelpazede olmakla birlikte altta yatan kabızlığın varlığı, nörolojik problemler, tuvalette mesanenin tam boşaltılamaması, davranışsal tuvalet problemleri, mesaneyi rahatsız eden yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi ve gelişimsel problemler en sık karşılaşılan nedenleri arasında gösterilmektedir. Nedeninin tespit edilmesinin ardından çocuk ürolojisi hekimi tarafından uygun tedavinin en kısa süre içerisinde başlatılması ve altta yatan bir kabızlık bulgusu var ise kabızlığın da tedavi edilmesi oldukça değerli olacaktır.

Mesane ve bağırsak anatomik olarak karın içerisinde yakın ilişkidedir. Bağırsakların dolu olması mesaneyi olumsuz etkileyip sık idrara çıkmaya yol açabilir. Bağırsaklarda biriken dışkı kitlesi mesane kası olarak adlandırılan detrüsör kasına baskı yaparak aşırı aktif çalışmasına neden olabileceği bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir. Detrüsör kasının aktivitesindeki artışın yanı sıra baskı nedeniyle mesane hacimdeki küçülme nedeniyle çocuklarda çok sıkışma hissiyatına rağmen aza miktarlarda idrar yapma şikâyeti de oluşabilmektedir. Aşırı aktif mesaneni sebebinde kabızlığın bulunduğu durumlarda kabızlık mutlaka tedavi edilmelidir aksi taktirde mesanenin yeniden doğru çalışması zorlaşacaktır.

Bir çocuğun fonksiyonel mesane kapasitesi ortalama 12 yaşına kadar (yaş+2)x30 ml denklemi ile hesaplanmaktadır. Örneğin 6 yaşındaki bir çocuğun beklediğimiz mesane kapasitesi 240 ml’dir. Bu demektir ki maksimum sıkışıklıktaki bir çocuğun en az 240 ml idrar tutabiliyor ve sağlıklı bir şekilde boşaltabiliyor olmasıdır. Şayet bir çocukta günlük rutinde yaşına uygun mesane hacminden daha az miktarlarda idrar yapması var ise mesane kapasitesindeki düşüşten bahsedilebilir. Bu tarz durumlarda endişe edilmemelidir çünkü mesane kas yapısında bir organ olmasıyla birlikte hacimsel olarak büyüyebilme özelliğine sahiptir. Ancak bu mesane hacmindeki artış aşırı aktif mesane (AAM)’li çocuklarda kendiliğinden olması beklenmeden çocuk ürolojisi hekimi tarafından uygun tedavi seçenekleri ile tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Tedavi edilmediği taktirde çocukların mesane hacimleri küçük kalmaya ve şikayetlerin devam etmesine neden olabilecektir. AAM tanısı alan ve tedavi edilmeyen çocuklar büyüdükçe idrar kaçırma ile mücadele etme tekniklerini geliştirseler de sık sık idrara giden, gece idrara kalkan, aniden idrara sıkışan ve sosyal alanlarda zorlanan bireyler haline dönüşmektedirler.

Aşırı aktif mesanenin (AAM) en sık karşılaşılan belirtileri arasında idrara çıkma sıklığında artış, idrar çıkmadaki aciliyet hissi, baskılanamayan idrar yapma hissi ve çoğu zamanda eşlik eden gündüz ve/veya gece idrar kaçırma yer almaktadır.

Normal şartlarda sağlıklı bir çocuk yaşına uygun sıvı tüketimi var ise günde 4-7 arasında idrara çıkmaktadır. Ancak AAM’li çocuklarda çoğunlukla kendileri bu durumla mücadele etmek için sıvı kısıtlamasına gitmelerine rağmen 7’den fazla kez idrara çıkmaktadırlar. İdrara giderken çoğunlukla idrar hissiyatını baskılamak için tutma davranışı sergilerler. Tutma davranışı çocuktan çocuğa ve cinsiyetten cinsiyete değişmekle birlikte çoğunlukla bacakları çaprazlama, genital bölgeyi tutma ve bastırma, yere oturarak genital bölgeyi sıkıştırma, dans etme, yere çömelme ve erkek çocuklarında penis ucunu sıkma olarak kendini göstermektedir.

Böbrek reflüsü genellikle "vezikoüreteral reflü" olarak da bilinen ve idrarın mesaneden böbreklere geri kaçmasıyla karakterize ürolojik bir problemdir. Sıklıkla idrar yolu enfeksiyonları ile birlikte görülür. Mesane kaslarının aşırı aktif olması, mesanedeki baskıyı artırarak idrarın böbrekler ve mesane arasındaki iletimi sağlayan borulara (üreterlere) geri kaçmasına neden olabilir. Bu gibi durumlarda mesanedeki basıncın azaltılmasına yönelik medikal tedavi ve pelvik taban rehabilitasyonun en kısa süre içerisinde başlanması oldukça değerli olacaktır.

Öncelikle idrara sık çıkmanın nedeni ve ciddiyeti ilgili hekim tarafından değerlendirilmelidir. Bu anlamda alanında uzman çocuk ürolojisi hekimi tarafından detaylı hikâye ve fizik muayene oldukça değerlidir.  Detaylı hikâye alımında tıbbi geçmiş (kullanılan ilaçlar, geçirilen cerrahiler, ilişkili sağlık problemleri vs.), işeme ve dışkılama alışkanlıkları, yeme-içme alışkanlıkları, tuvalet eğitimi, eşlik eden psikolojik problemlerin varlığı detaylıca sorgulanmalıdır. Fizik muayenede genital anatomik yapılar, mesanenin kontrolünü sağlayan sinir kuşaklarının geçtiği bel bölgesi kontrol edilerek gerekli görülen durumda MR istemi yapılabilmektedir.

• İdrar tahlili ve idrar kültürü olası bir idrar yolu enfeksiyonu şüphesi duyulur ise idrar tahlili ve kültürü hekiminiz tarafından istenilerek değerlendirmeye alınabilir. Kan tahlili böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi, enfeksiyonların belirlenmesi, metabolik bozukların araştırılması, hormonal dengesizliklerin kontrolü amacıyla çocuk ürolojisi uzmanı tarafından istenebilir.
• Böbrek ve mesane ultrasonografisi uygulanması klinik şartlarında oldukça kolay ve pratik bir görüntüleme tekniği olup böbreklerdeki büyümenin (hidronefroz) olup olmadığı bunun yanı sıra anatomik değişikliklerin (örneğin kistik yapılar) olup olmadığı konusunda hekime bilgi verir. Aynı zamanda mesanede işeme sonrasında kalan idrarın ve mesane duvar kalınlığının tespit edilmesinde de kullanılmakta olup rektumda kabızlığı düşündürecek dışkı kitlesinin varlığının tespit edilmesinde de kullanılmaktadır.
• İşeme testi (idrar akış testi / üroflowmetri) mesanenin boşaltımı hakkında hekimlere bilgi veren uygulanması çok basit ve kolay bir diğer yöntemdir. İşeme testi çocukların sıkışıklık hissiyatı geldiğinde özel sensörlü klozet görünümü bilgisayar sistemli bir kabın içerisinde tuvaletini yaparak gerçekleştirilmektedir. İşlem sırasında vücudun içerisine giren herhangi bir tıbbi ekipman olmayıp, ağrısız, acısız ve genellikle çocuklar tarafından oldukça eğlenceli olarak değerlendirilen bir testtir.
• Mesane günlüğü (2 günlük işeme günlüğü)işeme problemi olan çocukların değerlendirilmesinde ilgili sağlık uzmanlarına detaylı bilgi veren çok önemli bir değerlendirme ölçeğidir. Çocuğun günde kaç defa idrara gittiğini, her gidişte ne kadar idrar yaptığı (cc veya ml), gündüz kaç defa idrar kaçırdığı ve içtiği sıvının türü ve miktarını hakkında bilgi vermektedir. Tek başına dolduramayan çocukların ebeveyn eşlikli doldurması önerilmektedir. Günlük doldurulurken çocuğa karışılmadan istediği miktarda sıvı tüketmesine ve tuvalete gitmesine izin verilerek en doğal şekilde bilgi toplanmasına özen gösterilmektedir. UroKids® ‘e ait 2 günlük mesane günlüğüne tıklayarak ulaşabilirsiniz.
• Bağırsak günlüğü (7 günlük dışkılama günlüğü), çocukta kabızlık şüphesinin varlığında bir hafta boyunca dışkılama saatinin tutulduğu ve dışkının şeklinin nasıl olduğunun kayıt altına alındığı çocuklar tarafından genellikle eğlenceli olarak tanımlanan bir test olup çocuğun bağırsak hareketliliği hakkında ilgili sağlık uzmanlarına detaylı bilgi veren bir günlüktür. Şayet çocuğun dışkı kaçırma şikâyeti de var ise günlükte ilgili bölüme not düşülerek kayıt tutulmalıdır. UroKids® ‘e ait 7 günlük bağırsak günlüğüne tıklayarak ulaşabilirsiniz.
• Ürodinami özellikle aşırı aktif mesane şikâyeti nörojen mesaneye bağlı gelişen çocuklarda mesanenin idrarı depolama (dolum) ve boşaltım sürecine ait önemli bilgiler veren bir testtir. Mesane kapasitesi ve basıncı gibi bilgiler elde edilebilir. Küçük bir sonda yerleştirilerek yapılır. Yaklaşık 20 dk süren bir testtir.

Pediatrik üroloji uzmanları çocuğun yaşına, şikayetlerine ve klinik durumuna bağlı olarak uygun testleri belirleyerek sonuçlarının değerlendirir en iyi tedavi yaklaşımını planlar.

Çocuğun aşırı aktif mesane nedeni kabızlık ise öncelikli olarak kabızlığın giderilmesi birinci aşama olarak planlanan tedavi yaklaşımı olmalıdır.

• Üroterapi Eğitimi (Sağlıklı Mesane & Bağırsak Eğitimi) çocukta ve ailede davranış değişikliklerini hedefleyen alanında uzman fizyoterapistler tarafından verilen bir eğitimdir. Eğitimin içeriğinde doğru tuvalet pozisyonu, sağlıklı yeme-içme davranışları, yaşına uygun sıvı tüketimi, mesane ve bağırsağın sağlıklı boşaltım teknikleri, işeme saatlerinin belirlenmesi (zamanlı işeme) vb. alışkanlıkların uygulamalı anlatımı gösterilmektedir. Eğitimlerin içeriği her çocuğun şikâyeti ve ihtiyacına göre farklılık göstermektedir.
• İlaç Tedavileri idrar kaçırmanın şekli, şiddeti ve miktarına göre mesane duvar kasının (detrüsör) ve/veya mesane boynunun aşırı kasılmasını engellemeye yönelik yardımcı olan ilaçlar çocuk ürolojisi branşları tarafından reçetelendirilebilir. Bunun yanı sırasında tekrarlı idrar yolu enfeksiyonu geçiren çocuklarda üst üriner sistem olarak adlandırdığımız böbreklerin korunması amacıyla proflaktik (koruyucu) antibiyotik tedavileri de tedavinin bir parçası olarak kullanılabilmektedir. İlaç tedavileri ilgili branş hekimi tarafından belirlenerek hastanın şikayetlerinin takibi ile yapılması önemlidir.
• Pelvik Taban Kas Rehabilitasyonu pelvik taban kasları olarak adlandırılan halk arasında leğen kemiği olarak bilinen pelvisin iç kısmında bulunan işeme ve dışkılamadan sorumlu kasların yeniden eğitilmesini sağlayan alanında uzman fizyoterapistlerce uygulanan bir yöntemdir. Belirli nedenlere bağlı olarak işleyişi bozulan pelvik taban kaslarına verilen eğitimler sayesinde çocukların sağlıklı bir şekilde idrar tutabilmeleri ve mesaneden gelen acil idrar yapma hissiyatına karşı gelebilme becerileri arttırılmaktadır. Pelvik taban rehabilitasyonu içerisinde masaj teknikleri, diyafram solunum eğitimi, biofeedback eşlikli pelvik taban kas egzersizleri, stabilizasyon egzersizleri, nöromodülasyon teknikleri vb. uygulamalar yer almakta olup. Alanında uzman fizyoterapistler eşliğinde pelvik taban kas rehabilitasyonu uygulanmaktadır.

Aşırı aktif mesane birçok çocuğun ve ailenin yaşam kalitesini olumsu yönde etkileyen ürolojik bir problemdir. Çocukların sürekli tuvalete gitmeleri veya idrar hissiyatları geldiğinde baskılamak için toplum içerisinde çeşitli tutma manevraları sergilemeleri onların sosyal olarak zor duruma düşmelerine neden olabilmektedir. Bunun yanı sıra yaşadıkları gündüz ve/veya gece idrar kaçırma şikâyeti onların gerek psikolojik gerekse sosyolojik olarak olumsuz yönde etkilenmelerine neden olabilmektedir. Bu nedenle en kısa süre içerisinde çocuk üroloji bölümlerinden tanı alınarak tedavi planlanması yapılmalıdır.