Çocuklarda kabızlık şikâyeti oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. Çocuk nüfusunun yaklaşık %5-30'unda görülmektedir. Semptomlar hastaların üçte birinden fazlasında kronikleşen bir hal almaktadır. İşeme problemi olan çocukarın da yaklaşık 4te birinde kabızlık şikayeti eşlik eder.

Kabızlığın kesin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır ancak katkıda bulunabilecek faktörler arasında yanlış tuvalet alışkanlıkları, tuvalet eğitimi sorunları, dışkıyı tutma alışkanlığı, yanlış beslenme alışkanlıkları veya alerjen besinler (süt ve süt ürünlerine karşı gelişen laktoz intoleransı), yetersiz sıvı tüketimi, hareketsizlik, yaşam rutinlerindeki değişiklikler (tatile çıkmak, stres, korku, yeni bir eve taşınma, okula başlama vb.), psikolojik sorunlar (gelişimsel eksiklikler), ilaçların yan etkileri ve ailede kabızlık öyküsünün varlığı yer almaktadır.

Nadir durumlarda kabızlık nedeni anatomik (anal atrezi, hirschsprung hastalığı vb.), nörolojik (spinabifida, serebral palsi vb.), endokrinolojik (hipotirodizm vb.) ve metabolik hastalıklara (çölyak hastalığı vb.) bağlı olarak gelişebileceği de göz önünde bulundurulmalıdır.

Çocuklarda tuvalet eğitiminin ne zaman başladığı ve ne şekilde verildiği kabızlığın psikolojik bir kökene sahip olup olmadığının tespit edilmesinde oldukça önemlidir. Tuvalet eğitiminin gelişimsel olarak erken verilmesi veya zorlayıcı gibi bakım veren kişilerin tavırlarından kaynaklı olarak kabızlık şikayetleri ortaya çıkabilmektedir. Ancak kabızlığın psikolojik mi yoksa fizyolojik kökene bağlı gelişip gelişmediğinin ortaya konabilmesi için konu ile ilgili uzman hekimlerden destek alınmalıdır.

Belirtiler her çocukta biraz farklı şekilde ortaya çıkabilmekle bitlikte aşağı sıralanan belirtiler en sık karşılaşılan ortak yakınmalar arasında yer almaktadır.

• Birkaç gün boyunca dışkılamanın olmaması (Haftada 4'ten az kaka yapmak)
• Günde 3’ten fazla kez dışkılamaya gitmesi (Bu durum bağırsaklarının dolu olduğunu ve bir seferde dışkılama yapılamadığını göstermektedir)
• Sert, kuru dışkılama veya kanlı dışkılamanın varlığı
• Dışkılama yaparken ki zorlanma, terlenme ve yüz damarlarının çıkacağı kadar bir ıkınma manevrasının varlığı
• Karın şişkinliği, kramplar veya ağrının varlığı
• Açlık hissetmeme
• Kötü kokulu kaka, gaz ve kötü nefes
• Kusma, ateş ve bulantı
• Dışkıyı tutmaya çalıştığına dair belirtiler gösterme, örneğin diş sıkma, bacak bacak üstüne atma, kalçaları birbirine sıkıştırma, yüzün kızarması
• Çocuğun iç çamaşırında küçük sıvı veya yumuşak dışkı izleri
• Çok sayıda küçük çiş yapma, acilen çiş yapma ihtiyacı, yatak ıslatma ve idrar yolu enfeksiyonları gibi mesane sorunları

Kabızlığın belirtileri diğer sağlık sorunlarına benzer seyredebildiği durumlar da vardır. Çocuğunuzun kabızlık tanısı için ilgili sağlık hekiminden tanı alması gerekmektedir.

İlgili branş hekimi tarafından detaylı hikâye alımı ve fizik muayene yapılarak değerlendirmeye başlanmalıdır. Hikâye alımında aşağıdaki sorulara cevaplar aranması oldukça önemlidir.

• Çocuğunuz ne sıklıkla bağırsak hareketi yapıyor?
• Çocuğunuz bağırsak hareketi yaparken ağrıdan mı şikâyet ediyor?
• Son zamanlarda çocuğunuza tuvalet eğitimi vermeye mi çalışıyorsunuz?
• Çocuğunuz hangi yiyecekleri ve içecekleri tüketiyor?
• Son zamanlarda çocuğunuzun hayatında veya ailenizin durumunda boşanma veya ölüm gibi stresli olaylar oldu mu?
• Çocuğunuz ne sıklıkla kıyafetine dışkı yapıyor veya kaçırıyor?

Değerlendirmenin ardından ilgili branş hekimi bazı özel görüntüleme testleri (ultrason, karın röntgeni), kan testleri, fonksiyonel testler (rektal monometri, kolon ve rektum geçiş testleri) ve endoskopik testler (sigmoidoskopi ve kolonoskopi) ile kabızlığı daha detaylıca değerlendirmeye geçebilir.

Bağırsak günlüğü (7 günlük dışkılama günlüğü), çocukta kabızlık şüphesinin varlığında bir hafta boyunca dışkılama saatinin tutulduğu ve dışkının şeklinin nasıl olduğunun kayıt altına alındığı çocuklar tarafından genellikle eğlenceli olarak tanımlanan bir test olup çocuğun bağırsak hareketliliği hakkında ilgili sağlık uzmanlarına detaylı bilgi veren bir günlüktür. Şayet çocuğun dışkı kaçırma şikâyeti de var ise günlükte ilgili bölüme not düşülerek kayıt tutulmalıdır. DryKids® ‘e ait 7 günlük bağırsak günlüğüne tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Pediatrik üroloji uzmanları çocuğun yaşına, şikayetlerine ve klinik durumuna bağlı olarak uygun testleri belirleyerek sonuçlarının değerlendirir en iyi tedavi yaklaşımını planlar.

Çocukların kabızlıklarını yönetmelerine yardımcı olmak için birçok tedavi stratejisi mevcuttur.

• Üroterapi Eğitimi (Sağlıklı Mesane & Bağırsak Eğitimi) çocukta ve ailede davranış değişikliklerini hedefleyen alanında uzman fizyoterapistler tarafından verilen bir eğitimdir. Eğitimin içeriğinde doğru dışkılama postürü, sağlıklı yeme-içme davranışları, yaşına uygun sıvı tüketimi, bağırsağın sağlıklı boşaltım teknikleri, dışkılama saatlerinin belirlenmesi vb. alışkanlıkların uygulamalı anlatımı gösterilmektedir. Eğitimlerin içeriği her çocuğun şikâyeti ve ihtiyacına göre farklılık göstermektedir.

• İlaç Tedavileri fonksiyonel kabızlığın olan çocukların tedavisinde ilgili hekim branşları tarafından reçete edilmiş dışkı yumuşatıcıları, müshiller ve rektal kullanımlı ilaçlar tavsiye edilebilmektedir. Çocuğun yaşına ve kilosuna uygun ilaç tedavisi hekim tarafından reçete edilerek takibi yapılmalıdır.
• Pelvik Taban Kas Rehabilitasyonu pelvik taban kasları olarak adlandırılan halk arasında leğen kemiği olarak bilinen pelvisin iç kısmında bulunan işeme ve dışkılamadan sorumlu kasların yeniden eğitilmesini sağlayan alanında uzman pelvik taban fizyoterapistlerince uygulanan bir yöntemdir. Belirli nedenlere bağlı olarak işleyişi bozulan pelvik taban kaslarına verilen eğitimler sayesinde çocukların sağlıklı bir dışkı yapmaları sağlanmaktadır.  Pelvik taban rehabilitasyonundaki temel hedef çocukların dışkılama sırasında pelvik taban kaslarını gevşetebilme yeteneklerinin arttırılması olup bu kasların dışkılama açısından eğitilmesidir. Pelvik taban rehabilitasyonu içerisinde masaj teknikleri, diyafram solunum eğitimi, biofeedback eşlikli pelvik taban kas egzersizleri, stabilizasyon egzersizleri, nöromodülasyon teknikleri vb. uygulamalar yer almakta olup. Alanında uzman fizyoterapistler eşliğinde pelvik taban kas rehabilitasyonu uygulanmaktadır.

Kabızlığı önlemede veya tedavi etmede etkili olduğu gösterilen belirli bir "kabızlık diyeti" bilimsel olarak olmamasına rağmen su alımını artırmak ve meyve ve sebzelerden elde edilen doğal liflerin kullanımı çocuklara önerilebilecek sağlıklı bir beslenme seçeneğidir. Bunlar çocuğunuz hala daha kabızlık şikâyeti yaşıyor ise öncelikle çocuk ürolojisi bölümlerinden destek alarak tanı almalısınız. Sağlıklı beslenme, yeterli sıvı tüketimi ve fiziksel aktivitenin varlığına rağmen kabızlığı devam eden çocuklarda pelvik taban kaslarının (dışkılamadan sorumlu kaslar) fonksiyonunda bozulmalarla karşılaşmaktayız. Kabızlık yaşayan çocuklarda sıklıkla dışkılamayı sağlayan ve kalın bağırsağın son çıkış noktasında (rektum) bulunan kaslarda gerginlik ve spazmla karşılaşılarak dışkının dışarıya atılmasında zorlaşma görmekteyiz. Bu nedenle ne kadar sağlıklı beslenme ve fiziksel aktiviteye dikkat edilse de dışkılamada görev alan kaslar dışkıyı vücutta atmak için doğru gevşeyemezler ise çocuklarda kabızlık görülmeye devam edebilir. Bu nedenle bu tarz problem yaşayan çocuklar pelvik taban rehabilitasyonundan büyük oranda fayda görmektedirler.

Birçok ebeveyn çocuklarında dışkının kaçırılmasını ishal olarak düşünmektedir. Ancak dışkı kaçırmanın nedenleri arasında çoğunlukla kronikleşmiş kabızlık görülmektedir. Dışkının uzun süre bağırsağın son çıkış noktası olan rektumda birikmesi bağırsağın duyusunu bozarak daha yaş, yumuşak ve taze dışkıların hissedilmeden kaçırılmasına neden olmaktadır. Aynı zamanda hacimsel olarak rektumun büyümesi bağırsağın depolama alanının istenmeyen bir şekilde artmasına ve bağırsağın sağlıklı boşaltım refleksinin ortadan kalmasına neden olmaktadır. Bağırsağın sağlıklı bir şekilde kasılabilme işleyişinin olabilmesi için anatomik olarak normal çapını kaybetmemelidir. Bu anlamda çocuklardaki dışkının tutulma alışkanlığının tedavi edilmesi oldukça değerlidir.

Dışkı genellikle orta-koyu kahverengi görünümlü, hafif kokulu (çok ağır kokulu olmamalı), orta sertlikte ve bağırsaktan çıkarken ağrısız, sızısız çıkabilecek kadar ideal sosis görünümlü bir şekilde olmalıdır. Sağlıklı bir dışkı çocuktan çocuğa değişkenlik gösterebilmektedir. Ancak, ebeveynler bir sorun belirtisi olup olmadığını dışkının kokusunda, sertliğinde, sıklığında veya rengindeki herhangi bir değişikliğin varlığını takip ederek izlemelidirler.

Dışkı renkleri

Çocuklarda kahverengi dışkı "olağan" dışkı rengi olarak kabul edilirken, bazı yeşilimsi kahverengi tonlar da kabul edilebilir.

Dışkı başka renklerde de olabilir, örneğin:

• Siyah: Siyah dışkılar, özellikle katran görünümündeyse, gastrointestinal kanamayı gösterir. Çok miktarda siyah renkli yiyecek yemek de buna neden olabilir.
• Beyaz: Dışkı beyaz, gri veya soluksa, karaciğer veya safra kesesiyle ilgili bir sorunu olabilir, çünkü soluk dışkılar safra eksikliğini göstermektedir. Bazı ishal önleyici ilaçlar beyaz dışkıya neden olabilir.
• Yeşil: Ispanak, kara lahana veya diğer yeşil yiyecekler yeşil dışkıya neden olabilir. Ancak, yeşil renkli bir dışkı çok fazla safra ve dışkıda yetersiz bilirubin olduğunu gösterebilir.
• Kırmızı: Kırmızı renkli dışkı, alt gastrointestinal kanamanın sonucu olabilir. Dışkıda az miktarda kan bulunması hemoroid belirtisi olabilir. Kırmızı renkli yiyecekler de kırmızı kaka yapabilir.
• Turuncu: Tıkalı safra kanalları veya bazı antiasitler ve antibiyotik rifampin dahil olmak üzere bazı ilaçlar turuncu kaka yapabilir. Beta-karoten adı verilen bir pigment açısından zengin olan çok sayıda turuncu renkli yiyecek tüketmek turuncu dışkıya neden olur.
• Sarı: Dışkı sarı veya yağlı görünüyorsa, kaka çok fazla yağ içerir. Bu, emilim sorunlarından veya enzim veya safra üretme zorluğundan kaynaklanabilir.

Ancak, kaka rengi değişiklikleri yaşayan veya kırmızı veya siyah dışkısı olan çocuklar mutlaka ilgili branş hekimi tarafından değerlendirilmelidir.

Kabızlık şikâyeti tedavisi ertelendiğinde hızlıca kronik bir tabloya dönüşen, çocuk ve ailenin ciddi yaşam kalitesini etkileyen bir sağlık sorunudur. Şayet kabızlık ilk başladığı dönemlerde tedavi edilmediğinde çocuğun sert ve kurumuş dışkıyı çıkarırken acı ve ağrı tecrübesi yaşamasına neden olarak dışkılama hakkında olumsuz izlenimler kazanmasına neden olmaktadır. Çocuk her dışkılama yapacağı zaman ağrı ve acı yaşayacağını düşünerek veya gerçekten bu hisleri yaşayacağı için dışkıyı tutmaya başlar. Tutulan dışkı daha da sertleşip kurur ve vücuttan atılması her geçen gün daha da zorlaşır ve bu durum kısır bir döngüye girer.

Bağırsakta sürekli dışkının birikmesi bir süre sonra bağırsağın duyusunun bozulmasına neden olarak çocuğun dışkıyı hissetmemesine ve dışkıyı boncuk boncuk bazense bulaş şekilde kaçırmasına neden olabilmektedir. Birçok aile çocuğu dışkısını kaçırıncaya kadar bağırsak problemini maalesef önemsemeyerek kabızlığı ertelemektedir. Unutulmamalıdır ki bir çocuğun dışkısını kaçırması kabızlığın bir belirtisidir.

Bağırsağın son noktasından biriken dışkı kitlesi anatomik olarak mesaneye çok yakındır. Bağırsaktaki dışkı kitlesi mesanenin hacmini azaltarak daha sık idrara çıkmaya ve/veya gündüz ve/veya gece idrar kaçırmaya kadar giden ürolojik sorunlarla birleşmesine neden olabilmektedir. Bunun yanı sıra kronik kabızlık idrar yolu enfeksiyonlarının temelinde yer almaktadır. Bu nedenle kabızlık ertelenmeden tedavi edilmeli ve daha büyük sağlık sorunlarına evrilmeden çözülmelidir. Unutulmamalıdır ki kabızlık doğru tedavi yöntemlerinin belirlenmesi ile tedavi edilebilir bir sağlık sorunudur ve normalleştirilmemelidir.